کشف فسیل خرچنگ شاهدی بر نقطه "داغزیستی" در ایران ۱۵ میلیون سال پیش
گروهی از محققان دیرینه شناس در مطالعات خود با کشف سنگواره گونهای از خرچنگ در مناطق مختلف کشور نشان دادند که در ۱۰ تا ۱۵ میلیون سال قبل، در منطقهای که امروزه رشته کوههای زاگرس کشیده شده است، آبراههای دریایی وجود داشته که از طریق آن دو اقیانوس هند و اطلس با هم تلاقی داشتند و ایران یکی از "کانونهای داغ تنوع زیستی" در زمین بوده است.
به گزارش ایسنا، این یافته بحثهای تازهای را درباره اهمیت و نقش کانونهای شکلگیری تنوع زیستی و اهمیت حفاظت از آنها پیش روی ما میگذارد. به علاوه اهمیت تحقیقات دیرینهشناسی را دوچندان روشن میکند و نشان میدهد بررسی سنگوارهها تا چه حد میتواند برداشت ما از دنیای زنده کنونی و محیط زیست را کاملتر کند.
کسانی که در رشتههای علمی مرتبط با گذشتههای دور و نزدیک مطالعه میکنند، همگی اتفاق نظر دارند که گذشته چراغ راه آینده است و مطالعه تاریخ به جز این که کنجکاوی ما را برطرف میکند، میتواند ما را از خطرات و حوادثی که ممکن است در آینده رخ دهد باخبر کند. این موضوع هم برای تاریخ نزدیک، یعنی حوادث مرتبط با تمدن بشری مصداق دارد و هم برای تاریخ دور، یعنی میلیونها سال پیش از پا گذاشتن انسان روی زمین.
به کسانی که شواهد عمدتا به جا مانده از تاریخ انسانها را بررسی و کاوش میکنند، "باستانشناس" و به کسانی که شواهد عمدتا زیستی به جا مانده از جانداران قدیمیتر را بررسی میکنند، "دیرینهشناس" میگویند. پیشینه تحقیقاتی و سؤالاتی که این دو گروه با آنها درگیر هستند، تفاوتهای مهمی با هم دارند. باستانشناسی رویکردی در علوم انسانی است و بیشتر به موضوعات فرهنگی تاریخ انسان میپردازد، ولی دیرینهشناسی شاخهای است از علوم طبیعی. دیرینهشناسها معمولا از رشته زمینشناسی وارد این حیطه تخصصی میشوند، ولی زیستشناسان دیرینهشناس هم در دنیا کم نیستند.
یکی از دورههای زمینشناسی دوره "میوسن" یعنی حدود ۱۵ میلیون سال پیش بوده که در این دوره دریایی وسیع از جایی که امروز کوههای زاگرس قرار دارند، میگذشت و تا اروپای مرکزی میرسید و آبهای اقیانوس هند را به اقیانوس اطلس متصل میکرد. یافته ما مربوط به موجوداتی است که در این پهنه وسیع زندگی میکردند. سنگواره خرچنگها بسیار بسیار نایابتر از سنگوارههایی مثل صدف و حلزون بوده، به گونهای که پیدا کردن آنها بسیار دشوار است؛ چرا که در محیطهای خیلی خاصتری نسبت به صدفها پیدا میشوند و چون به اندازه صدفها و حلزونها، پوسته خیلی محکم و مقاومی ندارند، حفظ شدن آنها به صورت کامل در سنگوارهها به ندرت رخ میدهد. به علاوه شناسایی و بررسی آنها هم با دشواری خیلی بیشتری ممکن است؛ چون خیلی از سنگوارههای خرچنگ تنها قطعهای از بازو یا صفحه پشتی خرچنگ هستند.
به گفته عرفان خسروی، محقق دانشگاه تهران در گفتوگو با ایسنا، چند سال پیش وقتی مشغول تلاش برای شناسایی چند سنگواره خرچنگ جدید بودم، متوجه شدم یکی از این سنگوارهها شبیه هیچ کدام از گونههایی که قبلا دیده بودم، نیست. خیلی از سنگوارهها کمابیش گونههایی هستند که امروز هم در خلیج فارس دیده میشوند، ولی این گونه جدید خرچنگ جزء گونههایی بود که گرچه در خلیج فارس هم یکی دو بار ثبت شده بود، اما بیشتر در ناحیه جنوب شرقی آسیا در اطراف کشورهایی مانند «فیلیپین»، «اندونزی» و «تایوان» و «استرالیا» دیده میشود. به علاوه به جز نمایندگان زنده آن، سنگوارههای این خرچنگ هم فقط از همان منطقه جنوب شرق آسیا گزارش شدهاند و قدمت آن سنگوارهها هم حداکثر یکی-دو میلیون سال بوده است. نکته مهم اینجاست که این خرچنگ دست کم ۱۰ میلیون سال قدیمیتر از تمام نمونههای مشابه دیگر است که در جنوب شرق آسیا پیدا شده؛ ۱۰ میلیون سال قدیمیتر و چند هزار کیلومتر دورتر، در سمت غرب.
این خرچنگ و چند نمونه دیگر که در پژوهشهای پیشین از زاگرس در ایران و نیز رسوبات مشابه بازمانده از "تتیس" در کشور اتریش کشف شدهاند و همگی مشابههای جدیدتر و امروزی در جنوب شرق آسیا دارند، ما را به این فرضیه نزدیک میکند که خاستگاه بخشی از زیستبوم کنونی نقطه داغ تنوع زیستی در جنوب شرق آسیا، اینجا در نهشتههای دریای تتیس بوده است. خسروی با بیان اینکه دریاهای جنوب شرق آسیا در نقطه تلاقی اقیانوس آرام و هند هستند، گفت: به دلایل متعددی میتوان آنجا را یکی از «کانونها یا نقاط داغ تنوع زیستی» عنوان کرد. در این منطقه به دلیل وفور مواد غذایی و بالا بودن اکسیژن آب، جریانهای اقیانوسی که از اقیانوسهای آرام و هند میرسند، شرایط مساعدی برای زیست موجودات زنده فراهم شده و به همین دلیل تنوع گونهها و تراکم آنها بسیار زیاد است، ضمن آنکه هم در دریا و هم در خشکی، مجموعهای رنگارنگ و متنوعی از موجودات زنده ایجاد شده است. وی افزود: آبراهه "تتیس" در ۱۵میلیون سال پیش هم احتمالا چنین وضعیتی داشته. یعنی هم محل تلاقی جریانهای اقیانوسی بوده، هم محل تلاقی منابع غذایی و گهواره گونههایی جدید و متنوع که بعدها به جنوب شرق آسیا رفتند. خسروی خاطرنشان کرد: فسیلهای این گونه در جنوب شرق آسیا بین یک تا ۲ میلیون سال و نهایتا ۵ میلیون سال قدمت دارند که قدمت زیادی به شمار نمیرود و تصور بیشتر دیرینهشناسان چنین بود که این موجودات در همان منطقه تکامل یافتهاند و خاستگاه همانجا بوده است، اما یافتههای ما داستان جالبتری را روایت میکنند. این فسیلها نشان میدهند اکوسیستمی که در این نواحی از کو ه های زاگرس در 15 میلیون سال پیش وجود داشته، یک نقطه داغ تنوع زیستی بوده یعنی شبیه دریاهایی که امروز در حد فاصل استرالیا تا جنوب شرق آسیا قرار دارند و مملو از مناطق مرجانی و موجودات زنده است.
خسروی با اشاره به کمکهایی که در مسیر پژوهشهایش از هوشنگ دشتبان، فسیلشناس بازنشسته اداره اکتشاف نفت، دریافت کرده بود، گفت: وی بیشک یکی از بزرگترین دیرینهشناسان ایران است؛ ایشان هم دوست و همکار قدیمی پدرم بود، هم دوست و همدورهای دانشگاه استاد راهنمایم، دکتر ساری؛ به علاوه من را در تمام سالهای تحصیل و تحقیقم تشویق و حمایت کرده، بنابراین تصمیم گرفتیم نام این گونه جدید را به افتخار هوشنگ دشتبان انتخاب کنیم. وی یادآور شد: این گونه جدید جزء "سرده گالنه"/Galene قرار دارد و نام گونه جدید را "گالنه دشتبانی" (Galene dashtbani) گذاشتیم و نتایج این بررسی را در قالب مقالهای در مجله "زوتاکسا" /Zootaxa منتشر کردیم که یکی از معتبرترین و مهمترین مجلات peer-review در مطالعات جانورشناسی است.
Link: https://www.isna.ir/news/1401012816123
https://mapress.com/zt/article/view/zootaxa.5124.2.2
این وبلاگ تلاش دارد تازه ها و رویدادهای دیرین شناسی ایران و جهان را در اختیار علاقه مندان قرار دهد. مطالب جز در موارد بیان شده تالیف یا ترجمه مدیر وبلاگ، دکتر مجید میرزایی عطاآبادی، می باشد و استفاده از آنها با ذکر منبع بلامانع است. با تشکر از توجه شما!